گفتگو با هنرمندان مشهدی جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر | رویدادی که هنوز موضوع ندارد!

الهام ظریفیان | شهرآرانیوز، طراحی و نقاشی، گرافیک، تصویرسازی، عکاسی، خوش‌نویسی، نگارگری، کارتون و کاریکاتور، مجسمه‌سازی، سرامیک و آبگینه هنری، رسانه‌های هنری جدید و طراحی فرهنگ‌محور، رشته‌هایی هستند که در این جشنواره شرکت می‌کنند. به همین بهانه، با سه هنرمند شناخته‌شده خراسانی که به بخش نمایشگاهی جشنواره راه پیدا کرده‌اند، گفت‌وگوی کوتاهی ترتیب دادیم و از آن‌ها خواستیم با نگاهی تحلیلی مهم‌ترین ویترین سالانه هنر‌های تجسمی کشور را ارزیابی کنند.

تداخل زمانی جشنواره‌ها

محمدپویا ذوالریاستین هنرمند خوش نویس مشهدی است که از دهه ۹۰ به صورت حرفه‌ای خوش نویسی را شروع کرده است. او پیش از این در سال ۱۳۹۷ نیز در این جشنواره منتخب شده بود. ذوالریاستین یکی از مزایای جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر را این می‌داند که آثار هنرمندان منتخب در قالب کتاب چاپ می‌شود.

او‌ می‌گوید: بسیاری از جشنواره‌ها صرفا به اهدای لوح بسنده می‌کنند. همچنین به هنرمندان شرکت کننده در این جشنواره کارت ویژه هنرمندان تجسمی اهدا شد که با آن توانستند از موزه‌های تهران به صورت رایگان بازدید کنند. او در ارزیابی اش از این دوره جشنواره اضافه می‌کند: بسیاری از استادان شناخته شده در دوسالانه ملی خوش نویسی در قزوین حضور داشتند، ولی در این جشنواره حضور پررنگی نداشتند.

بسیاری از این استادان جزو شناخته شده‌ترین هنرمندان ایران هستند و اغلب وقتی در جشنواره‌ای حضور دارند، رتبه‌های برتر را به دست می‌آورند و سایر هنرمندان سطوح پایین‌تر نمی‌توانند امتیازی کسب کنند. از این نظر شاید این موضوع را بتوان برای جشنواره فجر مثبت در نظر گرفت؛ چراکه فرصت دیده شدن را به هنرمندان کمترشناخته شده می‌دهد.   

این خوش نویس می‌افزاید: حضورنیافتن بسیاری از استادان قطعا به دلیل نزدیک بودن زمان این جشنواره به جشنواره ملی دوسالانه خوش نویسی قزوین بود. تقریبا یک هفته قبل از شروع جشنواره فجر باید برای دوسالانه اثر می‌فرستادیم. این باعث می‌شد دست هنرمندان باز نباشد، چون آماده سازی یک اثر برای جشنواره طول می‌کشد. جشنواره‌های دیگر این فاصله زمانی را رعایت می‌کنند.

جشنواره فجر ظرفیت بین المللی شدن دارد

ذوالریاستین به لزوم افزایش کمی و کیفی داوران در این جشنواره نیز اشاره می‌کند و‌ می‌گوید: در جشنواره قزوین از چند استاد درجه یک ازجمله استاد امیرخانی برای اعلام نظر دعوت می‌شود. زمان حضور داوران نیز از قبل اعلام می‌شود تا هنرمندان بتوانند از نظری که این استادان درباره آثارشان می‌دهند، بهره‌مند شوند.

من به عنوان یک خوش نویس دوست دارم استادان کارم را ببینند و زمانی که درباره آن هر نقد و نظری می‌دهند، خودم هم حضور داشته باشم. به نظر او جشنواره هنر‌های تجسمی فجر ظرفیت بین المللی شدن دارد. این هنرمند، مشهد را یکی از قطب‌های خوش نویسی کشور می‌داند و‌ می‌گوید: بسیاری از استادان شناخته شده خوش نویسی ایران از مشهد شروع کردند. این شهر انجمن خوش نویسان بسیار فعالی دارد و بعد از تهران رتبه بعدی را از نظر سطح هنر خوش نویسی داراست.

ترکیب خوب هیئت داوران بخش عکاسی

امیر عنایتی تاکنون بیش از ۱۹۵ عنوان برتر در رقابت‌های ملی و بین المللی عکاسی به دست آورده است. او که کارشناسی عکاسی خبری دارد و مدیرمسئول و مؤسس آموزشگاه عکاسی دوربین طلایی است، از سال ۱۳۸۴ کار عکاسی را شروع کرده است. این هنرمند خراسانی که سال گذشته نیز جزو برندگان شایسته تقدیر جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر بوده است، کیفیت جشنواره را در مقایسه با سال گذشته بسیار بهتر توصیف می‌کند و‌ می‌گوید: پارسال به دلیل تحریم برخی هنرمندان، کیفیت جشنواره افت پیدا کرده بود، ولی امسال هنرمندان خیلی خوبی شرکت کردند و به همین دلیل، کیفیت آثار بسیار خوب است. امسال همچنین ترکیب هیئت داوران در رشته عکاسی خیلی خوب انتخاب شده است؛ چنان که همه داوران از عکاسان خوب و باتجربه کشور هستند.   

عنایتی در ارزیابی اش از این دوره جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر توضیح می‌دهد: یکی از نقاط ضعف این دوره این است که رشته‌های مختلف را در یک سطح ارزیابی می‌کند. این موضوع اصلا خوشایند نیست، چون فرایند تولید هر اثر هنری در رشته‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است.

همچنین در نمایشگاه امسال حق اثر به هنرمندان داده نشد. بعضی سال‌ها هزینه ورودی به هنرمندان داده می‌شد که این هزینه می‌توانست برخی هزینه‌های جزئی مانند قاب تابلو‌ها را پوشش دهد. سال گذشته نیز این هزینه حذف شده بود، اما جوایز جشنواره دوبرابر شد. این امر البته به دلیل قدردانی از هنرمندانی بود که پشت جشنواره را خالی نکردند و درحالی که برخی هنرمندان جشنواره را تحریم کرده بودند، حضور یافتند.   

او داوری نامناسب در بخش «قله ها» را مورد انتقاد قرار می‌دهد و‌ می‌افزاید: اینکه داوران رشته‌های غیرمرتبط و به صورت غیرتخصصی آثار را داوری می‌کنند، اصلا مناسب نیست. در این بخش یک جایزه بزرگ برای یک نفر در نظر گرفته و پنج نفر شایسته تقدیر شناخته می‌شوند. یک جایزه برای این بخش اصلا مناسب نیست.

استعدادیابی از کودکی و نوجوانی

از نظر عنایتی، آزادبودن موضوع جشنواره جای تأمل دوباره دارد. او دراین باره تصریح می‌کند: جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود و رویکرد آن دستاورد‌ها و اهداف انقلاب اسلامی است، ولی نمی‌دانم چرا با موضوعات آزاد اثر قبول می‌کند و هیچ توجهی به این موضوع نمی‌کند. به نظرم سیاست گذاری این جشنواره باید به روز شود.   

به نظر این هنرمند نیز جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر این ظرفیت را دارد که به صورت بین المللی برگزار شود، البته با این شرط که سیاست گذاری و تصمیم گیری‌ها نیز متناسب با این سطح باشد. او‌ می‌گوید: موضوع مهم این است که ابتدا زیرساخت‌های بین المللی شدن این جشنواره باید فراهم شود، ولی متأسفانه برخی مواقع تصمیم گیری‌ها براساس رابطه اتفاق می‌افتد که‌ نمی‌تواند به تحقق این امر کمک کند؛ چراکه نگاه کارشناسی وجود ندارد.   

این عکاس خبری شناخته شده خراسان رضوی جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر را هم محلی برای کشف استعداد‌ها می‌داند و هم عرصه‌ای برای رقابت حرفه ای‌ها و تأکید می‌کند: اکنون جشنواره بیشتر حول محور رقابت می‌گذرد، اما استعدادیابی باید از رده‌های پایین‌تر از جشنواره ملی صورت بگیرد که لازم است این موضوع در سیاست گذاری‌های جشنواره مدنظر قرار بگیرد.

همچنین ضرورت دارد رویکرد آموزشی ویژه‌ای برای این منظور اتخاذ شود. چنین رویکردی در سال‌های گذشته چندان مورد توجه قرار نگرفته است. دست کم در سال‌هایی که من در این جشنواره حضور داشتم، ندیدم که کارگاه تخصصی برگزار و از استادان بین المللی دعوت شود. تاکنون صرفا به برگزاری اختتامیه و نمایشگاه در این جشنواره بسنده شده است.

عنایتی مشهد و خراسان رضوی را خاستگاه اصلی هنر در کشور می‌داند و تأکید می‌کند: خراسانی‌ها همیشه جزو نفرات برتر این جشنواره بوده اند. نام خراسان همواره در جشنواره‌های هنری برده می‌شود و هنرمندان این استان سفیران فرهنگی این استان در کشور هستند.

در ادامه حتما بخوانید نگاهی به برگزیدگان ادوار طوبای زرین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر

جشنواره فجر، ویترین سالانه هنر‌های تجسمی کشور

محمود بازدار دیگر هنرمند شناخته شده مشهدی است که اثرش در این جشنواره به بخش نمایشگاهی راه یافته است. او جشنواره فجر را یک رویداد مهم در هنر‌های تجسمی بیان می‌کند و‌ می‌گوید: این جشنواره در حوزه گرافیک فرازونشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است.

بیشتر این فرازونشیب‌ها ناشی از جریان‌های سیاسی حاکم بر کشور است، اما فارغ از جبهه گیری‌های سیاسی، حضور هنرمندان از همه طیف‌های فکری می‌تواند رونق بیشتری به جشنواره بدهد. در این صورت است که‌ می‌توان این جشنواره را نمودی از فعالیت یک ساله هنرمندان در حوزه‌های تجسمی قلمداد کرد و متناسب با نام جشنواره، آن را ویترینی از آثار هنری مرتبط با انقلاب اسلامی دانست. 

این هنرمند در ارزیابی اش از بخش گرافیک این جشنواره می‌گوید: در دو دوره گذشته شاهد حضور پررنگ‌تر طیف هنرمندان انقلابی بودیم. این بدان معنا نیست که صرفا همین طیف اجازه حضور در این رویداد را داشته اند، ولی برایند کلی آثار در دوره‌های گذشته بیشتر به این سمت بوده است.

اگر به آثار جشنواره در سال‌های گذشته نگاه کنیم، می‌بینیم فضا‌های گرافیکی انقلابی و نگاه بین المللی جبهه مقاومت در این آثار پررنگ‌تر بوده اند. البته به نظر من شاید درستش هم همین باشد، چون عنوان جشنواره فجر است و نباید کار‌هایی به این جشنواره بیاید که هیچ سنخیتی با عنوان و موضوع جشنواره نداشته باشد.

داوری در بخش «قله ها» تخصصی نیست

بازدار انتقادی را نیز متوجه بخش «قله ها» می‌داند و‌ می‌گوید: اینکه آثاری از رشته‌های مختلف در کنار هم ارزیابی می‌شوند، نمی‌تواند مبنای قضاوت درستی باشد. یک اثر گرافیکی، یک عکس یا یک تابلو، هرکدام از لحاظ محتوا و شکل با هم متفاوت اند و نباید با هم قیاس شوند. یک اثر عکاسی را باید با اثر عکاسی مقایسه کرد، اما اینکه ذیل این بخش موضوعاتی مانند مشاهیر تاریخی تعریف می‌شود، نکته مثبتی است؛ چون می‌تواند سمت وسوی آثاری را که قرار است تولید شوند، مشخص کند.   

به نظر این هنرمند، ماهیت جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر، ملی بودن آن است و باید روی فضای داخلی متمرکز شود. او‌ می‌گوید: جشنواره فجر در رشته‌های دیگر مانند سینما و تئاتر به صورت بین المللی برگزار می‌شود و به نظرم در هنر‌های تجسمی بهتر است به صورت ملی ادامه پیدا کند. اینکه هنرمندی از خارج مرز‌های کشور بخواهد در آن شرکت کند، شاید در موضوعات محدود شود؛ اما ملی بودن هم نباید منجر شود که فضای تعاملی بین هنرمندان ایران و دنیا شکل نگیرد. برای این منظور می‌توان بخش‌های جنبی برای جشنواره در نظر گرفت که در آن از استادان و هنرمندان بین المللی دعوت و کارگاه‌های تخصصی برگزار شود.   

او تأکید می‌کند: جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر باید بتواند بستر‌های آموزشی را برای هنرمندان فراهم کند. این امر با حضور همه جریان‌های فکری ممکن می‌شود. آثاری که در جشنواره حضور دارند، سطح آن را تعیین می‌کنند. بخش‌های جنبی مانند کارگاه‌های تخصصی می‌تواند هم جشنواره را پربارتر کند و هم زمینه استقبال بیشتر هنرمندان را فراهم کند.

جشنواره فجر در طول سال استمرار داشته باشد

بازدار مستمرنبودن جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر در طول سال را یک ایراد می‌داند و‌ می‌گوید: اگر صرفا یک نگاه رویدادی وجود داشته باشد، نمی‌تواند از نظر آموزشی اثرگذار باشد. نمایشگاه‌های جشنواره در طول سال باید استمرار پیدا کنند.   
به نظر این هنرمند، جوایز بیشتر جشنواره‌های هنری کشور دیگر جذابیت یک دهه قبل را ندارند و جشنواره ملی هنر‌های تجسمی فجر نیز همین گونه بوده است.

او تأکید می‌کند: جوایز این جشنواره باتوجه به وضع امروز باید بازنگری شوند. شاید دلیلی که بسیاری از استادان حاضر نیستند در این جشنواره شرکت کنند، همین موضوع باشد. جوایز اگر حرفه‌ای تعریف شوند، می‌توانند یک عامل جذب هنرمند باشند. اصلی‌ترین عاملی که به یک جشنواره رونق می‌دهد، حضور هنرمندان است و این حضور می‌تواند با عوامل جذابی مانند جوایز، دوره‌های آموزشی، کارگاه‌ها و دعوت از هنرمندان برجسته پررنگ‌تر شود.